Osmanlı'da İlm-i Mantık ve Münazara

İslam kültür ve medeniyetine dair akademik çalışmalara hâkim olan yerleşik anlayış, İslam düşüncesinin Orta Çağ’dan itibaren üretkenliğini yitirdiği varsayımına dayanmaktadır. Bu bakış açısının
bir neticesi olarak, Orta Çağ’dan modern dönemlere kadar süren Osmanlı devrinin, bilimsel alanda en iyimser ifadeyle durağan bir periyot olduğu
kabulü yaygınlaşmıştır. Ancak son yıllarda yapılan
revizyonist/eleştirel çalışmalar sayesinde bu kabuller sorgulanmaya başlanmıştır. Bu çalışmalara bir
katkı sağlamak üzere İSAR, Osmanlı ilim geleneğini çok katmanlı bir anlayışla ele alarak onun hem
İslami ilimler geleneğindeki hem de genel düşünce
tarihi içerisindeki yerini yeniden konumlandırmayı
hedefleyen ilmî toplantılar serisi düzenlemektedir.
Serinin ilk altı sempozyumu kelam, fıkıh, tasavvuf,
tefsir, hadis ve Arapça dil bilimlerine tahsis edilmişti. Bu toplantıların yedincisi ise Osmanlı döneminde ilm-i mantık ve münazara hakkında olacaktır.
8. yüzyılda çeviri hareketleriyle İslam kültür
dünyasının bir parçası hâline gelen mantık, birkaç
yüzyıl içerisinde Fârâbî, İbn Sînâ ve İbn Rüşd gibi
sistem filozoflarının elinde yetkin bir forma ulaşOsmanlı’da
İlm-i Mantık ve Münazara
mıştır. Özellikle İbn Sînâ ile İslam mantık geleneği,
Aristoteles’in Organon’una yönelik referanslardan
bağımsız bir yapıya kavuşmuştur. Daha sonra Gazzâlî ile birlikte mantık hem akli hem de naklî ilimler için gerekli bir alet ilmi hâline gelmiştir. Ebherî,
Kâtibî, Urmevî, Kutbüddin Râzî, Teftazânî, Seyyid
Şerîf Cürcânî gibi öne çıkan bilginlerin yazdığı temel metinlerin medrese müfredatına girişiyle 13.
yüzyıldan sonra İslam mantık geleneği bu eserler
üzerine yazılan şerh, haşiye ve tâlikler yoluyla devam etmiştir.
13. yüzyıl sonrası İslam mantık geleneğinin özgün ürünlerinin büyük bir kısmı da yaklaşık yedi
asır devam eden Osmanlı ilim havzası içinde kaleme alınmıştır. Ancak bu eserler, yakın zamana kadar bilimsel çalışmalara yeterince konu edilmemiştir. Son yıllarda gerek Batı gerekse İslam dünyası ve
Türkiye’de Osmanlı bilginlerinin mantık ve münazara alanlarına ilişkin eserleri üzerine umut verici
çalışmalar yapılmaya başlanmıştır.
Molla Fenârî, Kul Ahmed b. Hızır, Ahdarî, Taşköprizâde, Saçaklızâde, Gelenbevî gibi öne çıkan
isimlerce inşa edilen Osmanlı mantık ve münazara
geleneğini ele almayı hedefleyen sempozyumda bu
geleneğin ayırt edici unsurlarına vurgu yapılması
ve bunların ön plana çıkarılması amaçlanmaktadır.